Psychology, which deals with human and animal behavior and cognitive processes, has a century-old history. Psychology encompasses a very broad field ranging from biology to sociology.
Psychology is a field that studies human and animal behavior and the psychological, social and biological processes associated with these behaviors. As a profession, psychology is the use of psychology knowledge to solve human problems. Although the use of this knowledge varies according to the subfields of psychology, it requires some special skills and abilities such as good use of language, research, statistical analysis and empathy.
Psychologists study two important relationships: the first; brain and behavior, the latter; environment and behavior.
Psychologists have to be creative both to follow scientific methods such as observation, experiment and analysis as researchers and to apply scientific findings. Psychologists test the theories they have developed by doing research and present the new information that emerges as a result of research to the use of those working in the field of practice. They also develop new approaches to meet the changing needs of individuals and societies.
Psychology is a very broad field. Psychologists conduct research in basic and applied fields, provide counseling services to organizations and other institutions in the society, diagnose and treat individuals, teach psychology in high schools and universities, measure intelligence and personality using various tests, evaluate behaviors and cognitive functions and help when necessary.
Psychology, which is a very comprehensive field, has sub-branches such as developmental psychology, clinical psychology, educational psychology, industrial psychology, clinical psychology, neuropsychology. Neuropsychology is a sub-branch of psychology that deals with mental activities such as brain structure and functioning, and the relationship between these functions and human behavior.
NEUROPSYCHOLOGY
Neuropsychology, one of the sub-branches of psychology, aims to understand the relationship between the structure and functions of the brain and certain psychological events. The aim in the field of neuropsychology is; To determine the effects of mental and behavioral processes of dysfunctions that occur in all living things and especially in the brain, which is the most important organ of the human body.
Neuropsychology is an interdisciplinary branch that studies the response of mental processes in the nervous system and especially in the brain. Scientific studies reveal that the mind and the brain interact with each other. In this respect, the science of neuropsychology is of great importance for the understanding of all living things, but especially humans.
The main subject of this branch of science; To examine the effects of brain damage and disorders caused by tumors, infections and metabolic causes on mental processes, cognitive and emotional activities. This is a ‘clinical’ type of neuropsychology and the basic operations in it are; diagnosing, evaluating the effectiveness of treatment and creating a patient-specific rehabilitation program.
However, neuropsychology is not just a clinical discipline. Today, the science of neuropsychology; It is divided into sub-branches such as clinical neuropsychology, applied neuropsychology and basic neuropsychology. The aim of basic neuropsychology is to do research on brain and mind relations and to reach models and theories about these relations. In addition, the most fundamental and critical element in both clinical and basic neuropsychology is the reliable and valid measurement of cognitive processes. This is done using neuropsychological tests. Neuropsychological tests and their standardization are among the most fundamental activities of basic neuropsychology.
Areas of Application of Neuropsychology
It has been stated that neuropsychology is a specialization that is based on the evaluation of the brain-mind relationship, requires the use of the knowledge and skills of the areas of expertise within the scope of its integrated approach, and therefore has an interdisciplinary nature. It is possible to collect the fields of neuropsychology, which has these qualities, under three main headings: diagnosis, patient follow-up and rehabilitation, research.
THE STRUCTURE AND FUNCTIONS OF THE BRAIN
Approximately 1250-1300 gr. In the human brain weighing in, there are about 100 billion neurons and about 900 billion glial cells. Glial cells have functions such as directing and supporting the growth of advanced neurons and providing electrical insulation by wrapping around neurons. Neurons, another brain cell, are; In addition to providing the transmission of sensory information such as sight, hearing and smell, they work as a network that controls muscle movements, regulates digestion, secretes hormones, and enables the formation of many processes such as daydreaming, remembering and thinking.
In a neuron, which is a brain cell, the extensions coming out of the cell body are called axons. In the tuberous branches at the end of the axon, there are chemical transmitters called neurotransmitters that enable communication with neighboring neurons. These neurotransmitter substances that provide communication between neurons are very diverse: Dopamine, serotonin, norepinephrine, gamma-aminobutyric acid are the most well-known. In fact, in addition to our cognitive behaviors such as various thinking, memory, attention, daydreaming, impulse, motivation, heartbeat, sleep, eating, sexuality, etc. The functioning of the basic mechanism in the brain that provides the formation of our motor and emotional behaviors is formed by these neurotransmitter substances. The release of these substances in the brain more or less causes the emergence of some neurological and psychiatric diseases.
On the surface of the brain/cerebral cortex, which is formed by billions of neurons, gyrus and sulci form the recessed and protruding areas of the brain. Thanks to the sulci and gyrus, the brain is located in a compressed form within the skull. The cerebral cortex is divided into 4 main lobes according to their functions. The frontal lobe, also called the forehead lobe, which covers most of the cortex and is located just above our forehead, contains many cognitive, emotional and motor functions such as personality, emotions, attention to the events in the environment, moral values, short-term memory, decision making, planning, reasoning. plays a role in shaping our behavior.
In the uppermost part of the cortex, the parietal lobe is located in the apex. In addition to its role in the formation of our perceptual and sensory behaviors, in combining information from various sensory organs, in knowing where the body organs such as feet and hands are and using them effectively, in determining the location of objects, using them, and some spatial vision processes, finding direction, parietal lobe among its functions.
The temporal lobe, located just above the ears, is the brain region responsible for our behaviors such as coherent speech (wernicke’s area), processing of spoken and written material, memory, as well as processing sensory inputs related to hearing.
The occipital lobe, located at the back of the brain, plays a role in seeing colors, recognizing objects and animals, and processing all visual information.
The brain uses 22% of the oxygen entering the body to perform its functions. 16-20% of the total blood pumped by the heart to the circulatory system reaches the brain. This is enough to understand the importance of the brain in the body.
Although there is a physical connection between brain cells, electrochemicals between neurons provide the connection between brain cells.
Physical stimuli such as light and sound energy coming from the outside world are captured by the sensory system, adapt to the nerve cells and transmitted to the brain. Then, these messages are passed through the first analysis stage, sent to other centers and hippocampus simultaneously to evaluate the sensory content as well as many functions of the messages in question. This trace is then routed back to the cortex and other areas where neurochemicals are activated. Sometimes this causes permanent memory traces to be created. So much so that the memory trace can be activated when the same or similar sensory impressions are perceived.
The more a neuron fires through stimuli from the outside world, the greater the effect it has on the neurons it is connected to. Neuroprocessing spans the entire brain and occurs in parallel across many shades.
Especially high-level cognitive and complex processes such as memory, perception, thinking and problem solving emerge as a result of the relationships between perceptual and motor areas and are divided into sub-functions scattered throughout the brain. Much information about brain functioning has been obtained through pathological brain studies, experiments on animals, and brain imaging methods.
In the researches, it was determined by the Positron Emission Tomography (PET) studies that the activities made by the subjects activate which part of the brain more. Other neuroimaging methods also support these studies.
PET scans glucose usage in the brain. Detectors that measure radioactive parts in the bloodstream are used in pet scans. Active parts of the brain need more blood flow. These areas where blood supply is concentrated can be clearly identified as a result of scanning.
Although certain parts of the brain are specialized for certain functions, cognitive functions such as attention, memory and intelligence also include processes that cover the whole of the brain.
Although these processes in the brain are studied in many branches of science, it concerns the branch of psychology in which human behavior is investigated. Cognitive Psychology in this field; deals with cognitive behaviors acquired through experience and reflection. It is a field of research and practice that encompasses thinking, problem solving and the use of language.
For this, first of all, it is necessary to define cognitive functions such as attention, memory and intelligence, and to examine the cognitive rehabilitation systems applied to develop these functions.
ATTENTION
According to William James, attention is the clear and unequivocal possession of one of the objects or thoughts that appear at the same time. At the core of attention lies focus, concentration and awareness. By mindfulness, it is understood that in order to deal with some stimuli more effectively, we choose them and give up on others. There are many stimuli around us. It is not possible for the organism to perceive all of these stimuli, choosing one of the stimuli is called perceptual selectivity. Which of the stimuli in the environment we choose depends on our attention. Requires selective attention. While reading these lines, stop for a moment and close your eyes and pay attention to the various stimuli reaching you. This process of making choices is called selective attention. We can pay selective attention to something without moving our eyes.
Our needs determine what we direct our attention to. The brain appears to contain two separate systems that mediate the selection of inputs. A system is about placement and is responsible for choosing one among many places and separating one place from another. It’s called the posterior system because brain structures—part of the parietal cortex and some subcortic structures—are located at the back of the brain. The other system of attention is concerned with the properties of an object, such as its form or color, rather than its location. It is also called the anterior system because these structures – the anterior girdle or a subcortic structure – are located in the front of the brain.
These processes are regulated by a central executive who coordinates attention-related activities and manages responses. The central executive acts as a controller, deciding which events are worthy of attention and which are to be ignored. In summary; we can choose the object of our attention by focusing on either its location or some other feature of it, and two completely different areas of the brain are used to complement these two kinds of selectivity.
Scientific circles have used PET scans while conducting research on the fulfillment of selective attention tasks. In these scans, when a subject was asked to shift his attention from one place to another, an increase in blood flow and thus in neural activity (cortic areas where the greatest increase was observed) was observed. This result showed that the place of attention in the brain is the parietal lobes of both hemispheres. Therefore, these regions of a normal brain that are active while performing the task are damaged if these tasks cannot be performed.
When scientists took these findings together as a result of pathological brain studies, they were united in the idea that the activity in the parietal regions of the brain mediates the concentration of attention in certain places.
How does the neural process change when the object of attention is selected?
Consider an experiment using a series of colored geometric objects to embody the problem. In this experiment, the subject is asked to pay attention only to the objects that are red and to point out when a triangle is given. The anterior system will direct attention to color. So, what other changes does each stimulus create in the neural process? The answer is: Color-related regions of the visual cortex become more active compared to a situation where the subject does not selectively pay attention to color. More generally, the areas of the brain related to the feature to be considered (this feature can be color, shape, texture, movement, etc.) will increase their activity. (Posner and Dehaene, 1994).
Some of the best evidence for magnifying attentional features in this way has come from PET research. In one experiment (Corbetta et al., 1993), brain scanned subjects were shown moving objects of various colors and shapes. Subjects were asked to explore changes between objects in motion in one case, and color changes in another. Here, in the first case it was motion, in the second it was color. Although the physical stimulus was identical in both cases, it was seen that cortic areas known to be related to movement were more active in the first case, and areas related to color were more active in the second case.
As a result of such studies, it has become clear that what is involved in the proliferation of attention is not only psychological but also biological.
Attention is specialized to meet different needs. Although concentrated attention and divided attention are also types of attention, there is an important difference between them.
Intensified Attention
In experiments to analyze concentrated attention, subjects were asked to simultaneously give two or more sensory stimuli and instruct them to respond to a single one. Results from these studies show us how effectively people can choose certain inputs over others. It gives the opportunity to investigate the structure of the selection process and the fate of unattended stimuli.
Divided Attention
Experiments to analyze split attention are also examined by giving more than two sensory stimuli simultaneously, but here the subjects are asked to pay attention and respond to all stimulus inputs. Very generally, in the split-attention experiment, two different stimuli are processed simultaneously (such as writing these words on paper while repeating the words said to them). Divided attention studies can provide useful information about one’s processing limits, as well as provide insight into attention mechanisms and their capacities. At various points in the processing scheme; It can be viewed as a mechanism for weeding relevant information from irrelevant information.
One of the reasons we are more interested in certain events than others, despite millions of external stimuli, is that channel capacity limits our ability to process information. The second reason is that we have control over which details we deal with. When several nerve fibers fire at the same time in the brain, several sensory messages can reach the brain at the same time. It is of practical and theoretical importance that Broanebdt establishes a link between selective attention and memory in the filter model. This theory reminds us that selective attention is not dependent on a few phenomena, but is in communication with almost all cognitive systems. According to this model, when attention is on one channel, the other channel is closed.
Automatic Processing
Posner and Snyder (1974-1975) shared a very structured definition of automatic processing of information. The automatic process takes place involuntarily. In the stroop test, in which words such as red and green written in different colors are asked and participants are asked to say the color of the word, the subjects come into conflict between the two tasks and generally read the word instead of saying the color of the word. Reading, which is a more powerful automatic process than color identification, prevails.
Studies on automatic processes are important in that they give us information about complex cognitive activities that seem to take place unconsciously. Activities such as playing the violin, driving a car are probably well-studied, and many of them even automated. Our successful performance in these activities allows us to direct our consciousness to more difficult and demanding processes.
It is known that subconscious facilitation effect is seen when certain conditions are met. But consciousness has limited capacity. If a job does not require a great contribution of consciousness, we can perform two activities at the same time. Classically we talk about holding about 5-9 words or numbers in working memory. But that number drops to 3 or 4 if it doesn’t repeat them. Likewise, while automatic processes occur simultaneously, restricted movements (controlled) occur in a way, first one and then the other. (Laberge 1980) In carefully worked dual-task situations; Consciously controlled tasks get mixed up with each other, causing delays and errors, but when one or both of the tasks are automated with practice, the confusion is reduced and can be lost altogether.
MEMORY
Memory can be defined as the ability to retrieve information after a certain time through a process, by providing a sense of continuity regarding our sense of self. Memory is a cognitive function that works with perception and attention. The psychological function of retrieval of things from memory is scattered throughout the brain, and the process of retrieval of information is accomplished in parallel ways in various places.
Memory in short; It is the process of keeping the learned information in mind. There are different types of memory. For example, short-term memory, in which learned information can be recalled shortly when classified in terms of time; such as long-term memory, which allows learned information to be remembered for very long periods of time. The classification related to being conscious of the information in the memory includes explicit and implicit memory. Explicit memory contains information that is deliberately and intentionally learned and stored in memory. Implicit memory, on the other hand, is memory related to information learned unconsciously. When the learned information becomes automatic, it is included in the scope of implicit memory. For example, after cycling becomes automatic, it now takes place in implicit memory; The person usually continues this activity without thinking. From a qualitative point of view, there are episodic and semantic types of memory. Memory is memory for events that occurred at a specific place and time. In semantic memory, episodic memory traces are internalized and concepts are reached as a result of dynamic memory processes.
One of the ways to investigate the neurological basis of memory is by investigating the molecular and cellular biology of individual neurons and their synapses. (Squire 1986) Memory is localized in that specific brain systems represent particular aspects of each event. However, it has also spread because many neural systems play a role in the representation of an event as a whole. (Sequire )
It has been found that information is also visually encoded in short-term memory (KSB) for a short time. There is an interaction between the two hypothetical memory stores, and many theorists recognize this interaction between short-term memory and long-term memory.
One of the important studies in this field is called the Sternberg Paradigm. This paradigm is a technique developed by Saul Sternberg. This technique includes a series of scanning tasks. Participants are shown a string of numbers, each lasting 1.2 seconds. It is assumed that these objects are saved in the participants’ KSB. All arrays form a memory set. After the participant is sure that he can keep these objects in his memory, he presses the button and instantly a number appears on the screen and the participant is asked to decide whether this number is one of the numbers in his instant memory set. The task of the participants is to compare the numbers that appear on the screen with the numbers they have in mind at that moment.
Similar work was observed in the set of stimuli such as letters, words, faces, colors and phenomena. In the Sternber experiment, the amount of time required to process each of the objects in the memory set was found to be 38 milliseconds. The reaction times obtained for the items with and without the memory set were more or less the same.
The hippocampus by itself does not provide continuity of USB (Long Term Memory). If the information stays in KSB for a long time, it is converted to USB. Because there is a neural activity cycle in the brain that activates itself within the scope of SSC. If this cycle stays active for a while, some chemical and structural changes occur and as a result the memory is permanently stored. Storing information only in KSB does not guarantee its permanence. However, if the information is combined with other meaningful memories present, its longer-term memorability increases.
Epienphrine secretion by the adrenal medulla into the blood (which has now been shown to reinforce a memory) increases when an exciting event occurs. Epinephrine probably does not directly stimulate brain synapses. Because it cannot cross the blood-brain barrier. However, epinephrine converts stored glycogen into glucose, a sugar, thus increasing the amount of glucose in the blood that feeds the brain.
In USB, information is clearly stored auditory, visual and semantic. Perhaps the most common assumption about USB is that the information here is neatly organized. The recall of a particular information occurs by logging into this network, which has the capacity to access other relevant information until this information is obtained.
Sensory memory store is a store specific to the way information comes (eye, ear) and keeps information for a very short time. There seems to be a fine balance between selecting appropriate information for further processing and eliminating inappropriate information. As with convergent and visual storage, fast and accurate recording of sensory data helps us create a mechanism to select only the relevant information for further processing.
The short-term memory store has relatively limited capacity. It is between receptors that collect numerous stimuli from our environment and long-term memory, which is a large information store.
Long-term memory storage has essentially unlimited capacity and holds information for very long periods of time.
Visual Storage: Many researchers have found that information entering visual memory is accurately represented, but is quickly lost unless further processed.
Memory stores themselves shape the basic structure, while attention and repetition processes control the flow of information between memory stores. However, this multi-store memory model focused on the structure itself rather than the processes operating within the structure. (George Sperling.) According to the multi-store memory system model, objects in long-term storage are stored in a processed form.
Memory has distinctive features in two basic dimensions;
The first dimension refers to the stages of memory;
Coding, storage and search-find-recover phases. Coding is the name given to the transformation of the stimuli in the external world into a form that can be saved in the memory, the storage of the encoded information, and the search-find-retriever process is the search and extraction of a stored information when necessary.
The second dimension refers to the types of memory:
They are short-term and long-term memory.
The difference in memory abilities observed among individuals in daily life is due to long-term memory. As it turns out, the seek-find-restore scheme of short-term memory is a universal process involving all humans. Researchers are of the opinion that short-term memory directly affects the human thinking process. According to many psychologists, short-term memory capacity also determines the limits of human thinking. Some psychologists have scientifically proven this result with their research. (Daneman & Carpenter, 1981; Miller & Kintsch, 1980)
Recall
Several different factors are required for the learned information to be recorded in the long-term memory. The entry of information into long-term memory occurs through protein synthesis.
To explain with an example: You are given a series of word pairs and you are asked to remember the other word when one of the word pairs in the sequence is spoken. . In such a memory situation, if a meaningful relationship is established between two words, the amount of recall increases.
A meaningful relationship can be established in two ways. Either (1) the words comb and book are used in the same sentence. (“the comb is hidden in the book”), or (2) the comb and the book are associated with each other in your imagination. (consider a picture of a comb lying in a book). Words that are used in a sentence or put into relation with each other in dreams stay in memory for a long time.
Imagination and Coding: Everyone can develop their own memory-helper scheme.
Elaboration and coding: The more detailed information is learned, the easier it is to remember information.
Frequently detected features are stored in memory more permanently than rarely detected features. Exciting events preoccupy the human mind more than unexciting events, and are therefore more repetitive in the mind. This information, which is repeated in the mind, is more easily recorded in the long-term memory.
If you plan how to search-find-recover (remember) a piece of information while coding (learning), if you do research by clearly stating the search-find-return clues, this will lead to the easy retrieval of the information from the memory at the time of recall. As long as your organization makes sense to you, you are on the right track. Such an organization certainly helps us remember.
According to William James, retrieval requires effort, and the difference between this retrieval, that is, recall, and remembering something based on direct conscious experiences, should not be overlooked.
The more unusual and strange you can portray the relationship between two concepts to be remembered, the more likely you will be to remember the word.
The brain determines that the information brought back is appropriate in recall. Tanımada ise, geri getirilen bilginin aranılan bilgi olduğuna karar verilir. Bu görüşe göre hatırlamada, bir bilgi hem geri getirilir, hem de tanınırsa gerçekleşir. Hatırlama ve tanımayı farklı şekillerde etkileyen değişkenler vardır. Sıklıkla kullanılan kelimeler, daha az sıklıkta kullanılan kelimelere göre, daha kolay hatırlanır. Günlük dilde sıklıkla kullanılan kelimeler arasındaki bağlantı kodlarını işlemek daha kolaydır. Bu kolaylık bilginin tespit edilmesine yardımcı olur ve böylece bilgi hatırlanır.
Hatırlama ve tanımayı etkileyen ikinci bir değişken öğrenme niyetidir. Örneğin, bir kelime listesinin belirli bir amaçla öğrenilmesi tanımayı çok az engellerken, hatırlamayı daha çok engeller. Tanımanın çok az engellenmesi, bilginin tekrar edilmesi yoluyla aşinalığın artmasına neden olur. Aşinalık arttıkça, tanıma artacaktır. Amaçlı olarak öğrenilen, materyale tekrar yoluyla aşinalık arttıkça, bilgiye ilişkin tanıma kararı o denli hızlı verilir. Aşinalık az olduğunda ise, bilginin hatırlanması gerekmeyen bir materyal olduğu kararı daha çabuk verilecektir.
Hatırlama ve tanımayı etkileyen üçüncü bir değişken ise, öğrenme staratejisidir. Deneklerin kendilerine öğrenmeleri için verilen materyali, daha sonra bir hatırlama veya tanıma testine tabi tutulup tutulmayacaklarına dair beklentilerine bağlı olarak, farklı şekillerde öğrendikleri görülmektedir. Hatırlama testine tabi tutulacağını sanan bir grup denek ile tanıma testine tabi tutulacağını sanan bir grup deneğin gösterdikleri performans farklı olmuştur. Beklentileri yönünde, teste tabi tutulan deneklerin, performansları daha başarılı olmuştur. Hatırlama/geri getirme, depodan hedef materyalin orijinal halinin geri getirilmesine dayanır. Ancak bazen, materyal olduğu gibi geri gelmez. Geçmiş ile ilgili bilgilerimiz, bu materyali yeniden yapılandırır ve materyal bu yapılandırılmış hali ile geri getirilir.
USB’deki bilgiler edilgen oldukları için çoğunlukla hangi bilgilere sahip olduğumuzu bilmeyiz. Uzun süreli bellekteki bilgiler yeri geldikçe hatırlama süreci ile kısa süreli belleğe çağrılarak etkin hale gelir. Hatırlayabilmemiz için iki koşulun yerine getirilmesi gerekir: (1) Hatırlamak istediğimiz bilginin belekte depolanmış olması ve (2) depolanmış bilgiye bizi götüren ara-bul geriye getir ipuçlarının var olması gerekir. Hatırlama ile ilgili yapılan araştırmalar ara-bul-geriye getir ipuçları kaybolmasının hatırlayamama olayının en belli başlı nedenlerinden biri olduğunu gösterir. Hatırlama ile ilgili deneyler tekrar tekrar göstermiştir ki örgütlenerek öğrenilen bilgi, hiç örgütlenmeden bellenen bilgiden iki veya üç kat daha kolay hatırlanır. Bilginin hatırlanma hızı ve kapsamı örgütleniş biçimine göre değişir. Buna karşılık iyi kodlanmayan hiçbir şema ile ilişkilendiremediğimiz bilgiler ise zor hatırlanır. Bu nedenle basit tekrarla (ezberleyerek) uzun süreli belleğe kodladığımız bilgileri hatırlamakta güçlük çekeriz.
Yapılandırıcı Bellek
Öğrenilecek bilginin ya da olayın karmaşıklık derecesi arttıkça belleğin bir başka özelliği kendini belirtmeye başlar. Bellek pasif bir depolama yeri olarak hareket etmez, aktif bir biçimde gelen bilgileri yapılaştırır, eklemeler ve çıkarmalar yapar, boşlukları “uygun bir biçimde” doldurur. Belleğin bu yönüne yapılandırıcı (constructive) özellik adı verilir. Belleğin yapılandırıcı özelliği daha önceden olmuş bir olayı hatırlarken kendini daha etkin bir biçimde gösterir.
Kısa süreli bellekteki bir birimi bulmak için yapılan ara-bul-geriye getir süreci bellekteki her birimi sırayla gözden geçirilerek başarılır. Uzun süreli bellekteki bilgileri kullanarak kısa süreli bellekteki yeni bilgileri daha büyük anlamlı bilgi grupları halinde toparlamaya kümeleme adı verilir ve kısa süreli belleğin kapasitesini artırmada tek yol olarak kullanılır.
Uzun süreli bellekte bilgi temel anlamına göre kodlanır. Hatırlanması gereken yeni bilgiler ne kadar anlamlı ise ve birimler arasında ne kadar iyi ilişkiler kurulmuşsa, o kadar iyi hatırlanır.
Öğrenme sırasında bilgi örgütlenmişse ve öğrenmenin içinde yer aldığı bağlama hatırlama anındaki bağlam birbirine benzerse ara-bul-geriye getir ipuçları da o kadar çok olur ve böylece hatırlama kolaylaşır.
Unutma (Birbirine Etki Ederek Bozma Teorisi)
Unutma ile ilgili teoriler arasında en etkili olandır. Bu görüşe göre unutulan bir hatıra ne kaybolmuştur ne de hasar görmüştür. Sadece diğer hatıralar arasında yanlış yere konmuştur.
Bu teori temel olarak üç fenomenle ilişki halindedir;
1)Aktarma (transfer)
2)Daha önce öğrenilmiş olanın (eski hatıraların) yeni öğrenenlerin (yeni hatıralara) etkileyerek bozması ve yeni öğrenilmiş olanın hatırlanmasını engellemesi. Bozucu Etkinini İleriye Yönelik Etkisi İYE (proactive interference)
3)Yeni öğrenilmiş olanın eskiden öğrenilmiş olanı etkileyerek bozması ve onun hatırlanmasını engellemesi. Bozucu Etkinin Geriye Yönelik Etkisi GYE (retroactive interference).
Bir fizyolojik bilgi olmaksızın, depolamanın etkisini, geri getirmenin etkisinden ve de kayıt etmenin etkisinden ayırt etmek zordur (Watkins1978).
Son zamanlarda hafızanın temelinde yatan beyin süreçleri artık açıklanabilmektedir. Öğrenilen materyal hafızadaki yerini ancak, beyinde belli fizyolojik değişiklikler meydana gelirse almaktadır.
Mikroskobik değişiklikler, nöronlar içerisindeki, arasındaki ve muhtemelen sinaptik bağlantılardaki faaliyetleri kapsar. Birçok araştırmacı; öğrenmenin bir dizi süreci başlattığını ve bu süreçlerin de, proteinlerin imal edinmesine ve uzun süreli yapısal ve işlevsel değişimleri üreten sinapslara aktarılmasına sebep olduğunu ileri sürer. Bunun yanı sıra, bu süreçlerin tamamlanması zaman alacağından hafızanın da, bu aradaki zaman zarfında öğrenmenin hemen başında hızla sahneye giren ayrı bir kısa süreli hafıza deposu aracılığıyla ortaya çıkması gerektiğine inanmaktadır.
Bilişsel psikologlar uzun süreli belleğe depolanan bilgilerin türü ve örgütleniş biçimlerine göre üç türlü bellek tanımlamaktadır. (Woolfolk 1993) bunlar anlamlı bellek, anısal bellek ve işlemsel bellektir.
Anlamlı bellek (semantic memory) bilginin anlamlı hale gelmesini sağlar. Bu bellekte birbiri ile ilintili bilgiler bir araya gelerek önermeler ağını oluşturur.
Anısal bellek (epsodic memory) ise yaşadığımız olayların depolandığı yerdir. Episodik hafıza, kognitif faaliyetin bir kaydı olarak görülmektedir. Bu sebeple, semantik hafızanın durumu, Episodik hafızayı ister istemez etkilemektedir.
İşlemsel bellek (procedural memory) belli bir işin yapılması için gerekli işlem basamaklarının sırası ile saklandığı yerdir.
Bir kişi anlamsal bellek faaliyetleri yaparken korteksin bir bölgesi, episodik bellek faaliyetleri yaparken ise korteksin başka bir bölgesi aktiftir.
Bellek ve Seçici Algılama
Çevrede olan nesne ve olaylar, o olay ya da yaşantının türüne uygun bir duygusal kodla algılanır ve kısa süreli belleğe gelir. Yapılan çalışmalar resimlerin hatırlanmasında sesle ilgili kodlama yerine, görsel kodlamanın daha ağır bastığını göstermiştir.
Çalışma Belleği
Çalışma belleği biz bilişsel görevleri yerine getirirken bilgiyi geçici olarak tutan ve düzenleyen bir sistem olarak tanımlanan bir bellektir. Çalışma belleği yeni ve eski bilgilerin sürekli olarak dönüştürüldüğü, birleştirildiği ve aktarıldığı bir çalışma masası olarak kavramsallaştırılabilir.
Çalışma belleği kavramı ayrıca kısa süreli belleğin kapasitesinin yedi item ile sınırlı olduğu görüşüne karşıdır. Baddeley belleğin genişliğinin bilginin tekrarlanma hızı tarafından belirlendiğini öne sürer.
Çalışma belleğinde sadece bilginin sınırlı bir kısmını tekrar edebiliyor olmamız, fenolojik döngü olarak adlandırılan bölgede sözcüğü seslendirme zamanının belirleyici bir faktör olmasındandır. Fenolojik döngü sözel kavrama için içsel konuşmayı tutan bir tekrarlama alanıdır. Ayrıca imgeleri tekrarlamadan ve onları kabaca tutmadan sorumlu olan görsel mekansal alan vardır.
Çalışma belleği modeli ortaya atıldıktan kısa bir süre sonra araştırmacılar uygun psikolojik ölçümler kullanarak fonolojik döngü, görsel mekansal döngü ve merkezi yürütücünün doğasını öğrenmeye daha çok odaklanmışlardır. Ayrıca son zamanlarda nörobilişsel ölçümler bu modele büyük bir başarı ile uygulanmaktadır. Bunlara ek olarak beyin görüntüleme teknolojisi ile yapılan çok sayıda gözlem bellek modellerine uygulanmaktadır.
Uyaranlar dış dünyadan çalışma belleğine kodlanır ve sistem içersinde döndürülür ve çıktı performans olarak bazı davranışlarda kendini gösterir. Bilgi sistemin etrafında döndüğü zaman meydana gelen olaylar ilginçtir. Bu yapı içinde üç tip bellek vardır bellek tipleri; çalışma, ifade edilebilir ve üretici bellektir. Çalışma belleği kısa süreli belleğin bir çeşididir. Bu sistem USB’den çağrılan bilgi de dahil olmak üzere o anda mevcut olan bilgi üzerinde işlem yapar. Çalışma belleği aslında aktif belleğe işaret etmekte olup işe karışan süreçlerin çoğunun merkezidir.
Bağlantıcılık ve Bilginin Temsili
Bellek algı düşünme gibi zihinsel operasyonların üst seviyede kompleks bir sinir ağı boyunca paralel bir şekilde yayıldığı düşünülür. Bu teori birimlerinin paralel veya eşzamanlı olarak sistem boyunca birbirini uyardığı veya ket vurduğu varsayımına dayanır. Bir nesne imge veya düşünce diğer nesneler, imgeler veya düşüncelerle olan bağlantıları ve atıflarıyla birlikte bellekte depolanır. Bir şeyin tanınması gerektiğinde depolanmış olan bilgi ile sorunun unsurları arasında bir eşleştirme yapılır. Bilginin temsil edilme şekli durağandır ve bilgiye erişmek için kullanılan araç ipucunun bellekteki bilgiyle eşleşmesidir.
Bilginin temsili konusunda PDBI (Pararel Dağılımlı Bilgi İşleme) modelleriyle geleneksel modeller arasındaki fark hem süreç hem de öğrenme için oldukça önemli çıkarımların olmasıdır. Bilginin temsili, bilgi sürecinin gidişatını etkilemesiyle oluşur. Süreçteki bilgiyi kullanmak için bellekteki ilgili bilgiyi bulma ve geri getirme meselesi çok da uzun süre almaz; bu bir araştırma olup bu sürecin kendisinin bir bölümü ve parçasıdır. (McClelland, Rumelhart Hinton)
Geleneksel modellerde öğrenmenin amacı ipuçlarının genellenmesine ve bilginin geri getirilmesine imkan veren açık kuralları oluşturmaktır.
BELLEK GELİŞTİRME MODELLERİ
Miller 7 birim bilginin tutulabildiği bir bellek modeli varsaymıştır. Bu modelde her bir harf bir bilgiyi temsil eder böylece bir boşluğu doldurur. Fakat bir sözcüğü oluşturan harfler bir sözcük birimi içinde kümelendiğinde, bu sözcük birimlerinin her birisi yine KSB deki yedi boşluktan birisini doldurur. Böylece harf dizileri sözcük birimleri halinde kodlanarak KSB’nin kapasitesi bir defada tutulan harf sayısı cinsinden ayrılmış olur. Bu yüzden anlık kapasitemiz yedi birimlik bilgi ile sınırlı görünse bile kümeleme yöntemi kapasitemizi büyük ölçüde genişletir.
Waugh ve Norman: Kısa süreli depolama sisteminin kısıtlı bir kapasiteye sahip olduğu kabul edilmiştir. Öyle ki kısa süreli depodaki bilgi kaybının zamanın basit bir işlevi değil yeni bilginin eski bilginin yerini almasının bir sonucu olduğu varsayılmıştır.
ZEKA
Zeka terimi çok yaygın olarak kullanılmasına rağmen, henüz psikologlar tek bir tanım üzerinde anlaşamamışlardır. Zeka, çevredeki uyaranların algılanması, uyarıcılar arasında ilişki kurulması, algılanan bu uyarıcıların doğru bir şekilde değerlendirilmesi, soyut akıl yürütme, düşünme, öğrenme, öğrenilenler ve deneyimler arasında bağlantı kurma ve bunları kullanabilme, zihinsel esneklik, çok aşamalı plan yapabilme, yaratıcılık vb gibi yetenekleri içermesinin yanı sıra; kişinin amaçlı eylemde bulunmak, akılcı biçimde düşünmek ve çevresiyle etkin bir biçimde ilgilenmede sergilediği kişisel bir özelliktir. Bir bilişsel süreç olan zeka, kompleks bir yapıdan oluşur.
Kognitif Yaklaşım
Zekâdaki dönüm noktasının, organizmanın dünyaya ait cepheleri zihinsel olarak temsil edebilme ve daha sonra da dünyanın bizzat kendisinden ziyade bu temsilleri kullanarak işlemler yapabilme yeteneğinde yattığını ileri sürer.
Yüz hafızasıyla renk hafızası iki ayrı hafıza faktörü gibi gözükmektedir. Bu bölgelerin kodlarındaki farklı işlevleri ile kodlanan materyalin hatırlanışı, bu materyali öğrenen kişinin kodlamada müracaat edebileceği bilgi deposunun zenginliğine bağlıdır. Yüksek zekânın da mükemmel hafızayla bazı bağlar göstermesi hiç de şaşırtıcı değildir.
Binet ve meslektaşı Simon, “zekânın, daha ziyade kognitif işleyişin birçok alanında kendini gösteren, genel bir vasıf olduğu” önermesiyle işe başlamışlardır. Zekânın doğasını açıklamada psikometrik yaklaşımı kullanan araştırmacılar zekâ testlerinden sağlanan sonuçları inceleyerek zekânın yapısı hakkında bir şeyler keşfetmeye çalışırlar. Zekânın bölünmez bir bütün yetenek mi yoksa birbiriyle ilişkisiz çeşitli yeteneklerin bütünü mü olduğunu belirlemek için araştırmacılar farklı alt testler arasındaki korelâsyonlara bakmışlardır.
Zekice (veya zeki ve olamayan) performansı anlamak bizim, lisan, hafıza, dikkat, algı gibi diğer kognitif süreçlere olan ilişkisini de kapsayan makul bir düşünme ve problem çözme teorisine ihtiyacımız vardır.
Zekânın temelinde bulunan süreçlerin araştırılmasında oldukça farklı bir hareket tarzı da, esas ilgi alanları öğrenme, hafıza, dikkat gibi kognitif süreçler olan psikologlarca geliştirilmiştir.
BEYİN İLE İLGİLİ KURAMLAR & BEYİN ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMALAR-DENEYLER
Dikkat ile ilgili bilgi-işleme bakış açısı, büyük bir oranla işitsel araştırmalardan gelmiştir; ancak, o zamandan beri görsel ve anlamsal araştırmalar da ortaya çıkmıştır. Cherry (1953) tarafından yapılan ilk araştırmalardan biri, gölgeleme adı verilen bir deneysel yöntemin geliştirilmesine yol açmıştır. Gölgeleme, artık işitsel dikkat araştırmalarında standart bir yöntem haline gelmiştir. Gölgelemede katılımcıdan bir sözel ifadeyi, ifade sunulurken tekrar etmesi istenir.
Görev eğer konuşma hızı yavaşsa zor olmamakta; fakat eğer konuşmacı hızlı konuşursa katılımcı işittiği konuşmanın hepsini tekrar edememektedir; ancak Cherry’nin deneyinde, aynı anda sunulan iki işitsel mesajdan biri gölgelenirken, diğerinin yok sayıldığı bir ekleme yapılmıştır. Bu mesajlar bazen kulaklıklardan bazen de farklı noktalara konmuş hoparlörlerden sunulmuştur. Cherry (1966) şunları gözlemlemiştir.
Katılımcı çok geniş bir metin aralığında başarılı olmuş ancak çok zorlanmıştır; çünkü mesajları aynı konuşmacı okuduğunda gerçek hayattaki kokteyl partisinde olduğu gibi, ses farklılıklarının ipucu olarak kullanılması şansı ortadan kalkmıştır.
Cherry katılımcıların gölgeleme yaptıkları halde gölgeledikleri mesajın çok azını hatırladıklarını bulmuştur. Bilgi işlemenin büyük bir kısmı muhtemelen geçici bellekte yapılmış ve böylece mesaj ne sürekli bellekte saklanabilmiş ne de anlaşılabilmiştir. İlgilenilmeyen mesajlar daha da zor hatırlanmıştır. Mesaj bir konuşma olduğunda, katılımcılar mesajın bir konuşma olduğunu bildirmişler; fakat dikkat edilmeyen mesajda dilin İngilizce’den Almanca’ya değiştiğini fark edememişlerdir.
Bu mesaja odaklanıp diğer mesajın işlenirliğini azaltmak, insanoğlunun önemli bir özelliği gibi görünmektedir. Bu özellik, bilgi işleme kapasitemizi fazla yüklemeden kısıtlı miktarda bilgiyi işlememizi sağlamaktadır.
Cherry’nin gözlemlerinden nasıl bir sonuca varılabilir? Görsellik gibi önemli ipuçlarının çoğu Cherry’nin deneylerinde elendiğinden, katılımcıların başka uyaranlara odaklandığı ve bu uyaranların dilin genel kuralları ile ilgili olduğu düşünülebilir. Yaşamımız boyunca, fonetik, harf eşleşmeleri, söz dizimi, tümce yapısı, ses motifleri, klişeler ve dil bilgisi hakkında çok fazla bilgi toplarız. Dil bir kulağa verilirken, öbür kulağa başka bir işitsel sinyal verilse bile, biz bağlamsal ipuçlarına dikkat ettiğimiz için anlaşılır. Dil bilgisi kurallarına ve standart cümle yapısına uymayan mesajların anlaşılabilmesi için güçlü sinyal karakteristiklerinin olması gerekir. Çok tanıdık mesajlar daha kolay işlenir.
“Unutulan” mesajın kaderi daha büyük bir teorik öneme sahiptir. Dikkat edilmeyen kanallarda ne kadar bilgi kaybolmaktadır!
Bir deneyde Moray, (1959) diğer kanalı dinleyen katılımcıların, ihmal edilen kulağa sunulan bilginin, 35 kere tekrar edilse bile kalıcı olmadığını görmüştür. Moray katılımcılarına reddettikleri kanaldan soru soracağını söylese bile söylenenlerin çok azını hatırlayabilmişlerdir. Moray bunun üzerine dikkat edilmeyen kanala katılımcının ismini vererek önemli bir adım atmıştır. Bu durumda mesaj daha çok anlaşılmıştır. Bu bazı toplantılarda da olmaz mı? Odanın diğer köşesindeki biri “Anladığım kadarıyla, Ahmet’in eşi…” der ve o anda bütün Ahmet’ler ve eşleri konuşmacıyı dinlemeye başlarlar. Bu duruma “kokteyl partisi fenomeni” denir.
Burada yaşanan tam bir seçici dikkat durumudur. Kendi adımızın geçtiği konuşmalara ya da ilgimizi çeken şeylere başka bir konu ile ilgileniyorsak bile dikkat ederiz. Örneğin bir otomobil satın almaya karar vermişizdir ve bir marka belirlemişizdir. Trafikte giderken sürekli o otomobiller dikkatimizi çeker. Ne kadar da çokmuş deriz. Oysaki sayıları hep aynıdır. Sadece biz yeni fark etmeye başlamışızdır.
Şimdiye kadar beyin yapısı ve beynin uyarılmasıyla ilgili yüzlerce araştırma yapılmıştır. Büyük bir kısmı fareler, maymunlar ve kediler üzerinde uygulanan bu araştırmalarda beyinin her bölgesi elektronlar aracılığıyla uyarılmıştır. Bazı beyin bölgelerinin uyarılmasından hayvanlar hoşlanmış ve bu bölgelerin uyarılması olumlu pekiştireç işlevi görmüştür. Hayvanlar bazı bölgelerinin uyarılmasından ise hoşlanmamışlarıdır, bu bölgelerin uyarılması olumsuz pekiştirme işlevini yüklenmiştir. Uyarılmaması ise hayvanın davranışında hiçbir değişiklik yapmamış, başka bir ifadeyle, bu bölgelerin uyarılmasının hiçbir pekiştirici etkisi olmamıştır.
Öğrenme ile ilgili yapılan deneylerden en çok bilinen “Sultan Deneyi” olarak bilinen şempanze deneyidir. Deneyde, odada yalnız bırakılan şempanzenin ortamda bulunan nesnelerin birbiriyle nasıl ilişkisi olduğunu kavraması beklenmektedir. Algılama ve kavramayı gerektiren araştırmalar, şempanze gibi evrim merdiveninde yüksek basamaklarda bulunan hayvanlarda gözlendiği gibi, fare ve güvercin gibi daha düşük düzeylerdeki hayvanlarda da gözlenmiştir.
Başka bir araştırmada beynin alın (ön) birleştirme bölgesi problem çözmede gerekli olan düşünme süreçlerinde önemli bir rol oynadığı belirlenmiştir. Ayrık beyin araştırması yapan Roger Sperry araştırma sonucunda vardığı sonuçları bilim dünyasına sunmuş ve 1981’de Nobel ödülünü kazanmıştır.
Yine patolojik beyin araştırmaları sonucunda dikkatin korteksin belirli bir bölgesi ile ilişkili olduğunu ileri sürülmüştür.
Beyin görüntüleme yöntemleri de beynin bir işlem sırasında hangi bölgesinin daha çok aktif olduğu yönünde aydınlatıcı olmaktadır. Bu görüntüleme yöntemlerinin en sık kullanılanlarından biri daha önce de bahsedildiği gibi PET’dir. Beyin kan ile beslendiğinden çalıştıkça daha çok kana ihtiyaç duyar. Bu kan akışı radyoaktif alıcılar tarafından gösterilir ve bilgisayardaki korteks haritasına aktarılır. Petersen ve arkadaşları 1990 bu konuda deneyler yapmışlardır. 118 serebral korteksin farkındalık ve dikkat üzerindeki etkisi ile ilgili son bilgilere göre dikkat sistemi farkındalığı, görsel sistem gibi beynin diğer bölgeleri ile aynı şekilde üretir ve görsel dünyanın algılanmasındaki gibi diğer duyular nasıl işliyorsa o şekilde düzenlenir.
Nöral görüntüleme teknikleri ve faaliyet yolları, geleneksel davranışsal çalışmalara ek olarak ilerlemiş nöral görüntüleme teknolojisinden yararlanarak sözcüğün fiziksel, fenolojik ve anlamsal kodlarının farklı nöral alanları faal hale getirdiğini gösterirler. (Posner ve ark.)
Petersen ve arkadaşları PET taramasını kullanarak farklı anlamsal görevlerle bağlantılı nöral faaliyeti ölçmek için korteks içindeki bölgesel kan akışını değerlendirdiler. Çalışmadan elde edilen veriler sözcüğün görsel sunumunun ventral oksipital lobu faaliyete geçirdiğini buna karşılık anlamsal görevlerde beynin sol kısmının faal olduğunu gösterdi. Katılımcı pasifken, örneğin katılımcıya sadece sözcüğe bakması söylendiğinde bile sözcük oluşturma alanları faal gibi görünmüştü.
Şablon Eşleştirme Teorisi’ne göre; beynin şekilleri ve görüntüleri nasıl tanıdığına dair bir düşünce, şablon eşleştirme olarak isimlendirilir. (Template Matching) görüntü tanıma bağlamında bir şablon içsel bir yapıya işaret eder ve bu yapısal uyaranlarla eşleşir ise o nesnenin tanınmasını sağlar. Bu süreçte beynin birçok bölgesi ile birlikte özellikle bellek ile ilgili alanlar aktive olmaktadır. Özel şablonlar veya tanımamız gereken çok sayıdaki farklı görüntülere ait özellikler oluşturmaktan ziyade görüntülerin bir çeşit soyutlamasının USB’de depolanması ve bu soyutlamaların prototip görevi yapması muhtemel görülmektedir.
20. yy ilk yarısında öğrenme laboratuarlarının dışında öğrenilen şeylerin nasıl depolandığı ve dönüştürüldüğü konusuna ilgi duyulmuştur. KSB (Lloyd Peterson ve Margeret Intons Peterson) geçici bir bellek deposunda bilgiyi depolama kapasitemizin ciddi bir şekilde sınırlı olduğunu ve eğer bu bilgi kullanılmazsa büyük miktarda unutulacağını göstermişlerdir. Ancak eş zamanlarda yapılan farklı çalışmalar beyinde kısa süreli bellek kapasitesinin artırılabileceği yönünde olmuştur.
Hatırlama düzeyi ile ilgili Zinchenko isimli Rus bir psikolog tarafından yazılan makalede, niyet olmasına gerek olmaksızın derin anlamı ile kodlanmış sözcüklerin yüzeysel anlamı ile kodlanmış sözcüklere göre daha iyi bellekte tutulabileceği belirtmiştir.
Bir başka deneyde ise Kapur ve arkadaşları deneyin bir koşulunda katılımcılardan bir sözcükte bir harfin olup olmadığını bulmaları istenmiştir. (örneğin sözcükte a harfi var mı gibi) diğer bir koşulda ise farklı katılımcılarla her bir sözcük üzerinde çalışmalar yapılmış ve gösterilen sözcüğün canlı mı cansız mı yapıldığı sorulmuştur. İlk durumda bilgi işlemenin yüzeysel olduğu ikincisinde ise bilginin derin işlendiği düşünülmüştür. İlki algısal görev ikincisi ise anlamsal derin görev olarak kabul edilmiştir.
Bellek güçlendirme ile ilgili Standfor Üniversitesinden Gorden Bower (1790b-1972) yaptığı çalışmalarda yerleştirme yöntemini analiz etmiş ve bir alışveriş listesinin bu yöntemle hatırlanabileceğini göstermiştir.
Dauglas Herrmann genel bir bellek güçlendirmeden ziyade bazı materyallerin bazı tekniklerle daha iyi hatırlanabileceğini, diğer tekniklerin ise başka türlü materyalleri hatırlamada etkili olabileceğini bulmuştur. Özellikle eşlemeli çağrışımsal öğrenme için; imgeleme kullanılması, serbest hatırlama öğrenmesi için; hikâye hatırlama tekniği, seri halde öğrenme için; yerleştirme yöntemi en iyi yoldur.
Çağrışımcı Yaklaşım
Bower, bellekteki anlamsal unsurların organizasyonunun bellek ve hatırlamada daha önce gösterilenlerden daha güçlü bir etkiye sahip olduğuna inandı. Bower, 1972’de bir dizi araştırma yapmış ve cümle içinde kullanılan veya hayalde ilişki içine sokulan kelime çiftlerinin hatırlanma düzeyinin %75, yalnız ezberleme yoluyla hatırlama düzeyinin ise %35 düzeyinde olduğu gözlenmiştir.
Diğer bir araştırmacı Pavio’nun çalışmaları bilginin bellekte nasıl temsil edildiğinin temel bir teorik açıklaması olan ikili kodlama hipotezinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu hipoteze iki kodlama sisteminin var olduğunu ifade etmektedir. Bu sistemler, Sözel olmayan zihinsel imgeleme ve sözel olan sembolik işleme şeklinde tanımlanır.
Anderson ve Reder adlı iki psikolog, ayrıntılara inme derecesiyle hatırlama arasında doğrusal bir ilişki bulmuştur. Araştırmacıların elde ettiği sonuçlara göre, en ufak ayrıntılara inilerek kodlanan kelime en iyi, hiç ayrıntılarına ilinmeden kodlanan kelime en kötü hatırlanır. (Anderson ve Reder, 1979)
Azalma Teorisi: Thorndike tekrar tekrar yapılan hareketlerin veya tekrar tekrar tecrübe edilen olayların daha iyi öğrenilmiş olacağını ve bu sebeple de daha çabuk ve daha kuvvetli bir şekilde yapılacağını iddia eder.
Örgütleyici Bilgiler: Ausubek ‘in modelinde en önemli kavramlardan biri örgütleyicilerdir. Örgütleyiciler öğrencilerin yeni gelen bilgiler ile halihazırda sahip oldukları bilgiler arasında köprü kurmalarını sağlayan bilgilerdir.
Guilfordun Zihin Yapısı Modeli: Guilford’a göre zekanın üç temel boyutu vardır. Bunlar zihinsel işlemler; ya da düşünme süreci; içerik ya da ne hakkında düşündüğümüz ve ürün ya da düşünme sürecinin sonucudur. Bu modelde zihinsel işlemler kendi içinde altı alt kategoriye ayrılır. These; Biliş (eski bilgileri hatırlama ve yenilerini keşfetme), hatırlama (bilgilerin üzerinden zaman geçtikten sonra hatırlanması), belleğe kayıt etme (bilgilerin anında hatırlanması) bütünleştirici düşünme (bir probleme sadece tek yanıt ya da çözüm bulma), ayrıştırıcı düşünme (bir probleme uygun pek çok yanıt ya da çözüm bulma) değerlendirme (bir şeyin ne kadar iyi doğru ve uygun olduğu hakkında karar verme).
Sternberg’in Üç Boyutlu Zeka Kuramı: Bilişsel kuramcılara göre zeka bireyin bilgileri belleğe depolaması ve bunları zihinsel işlemlerde kullanma biçimine bakılarak ölçülebilir. Bilişsel kuramcılar zekanın yapısı ya da içeriği gibi boyutlara odaklanmak yerine zekice davranışları üreten süreçleri inceler. (Feldman 1997)
Kodlama Kişisel Farklılıklar ve Normal Üstü Hafıza: Tulving’in öncülüğünü yaptığı bu ayırıma göre semantik hafıza sözcüklerde, ansiklopedilerde bulunan türden belli bir metne bağlı olamayan malumatlar içindir.
Prosesleme Seviyeleri ve Gelişme Teorisi: Kognisyonun gelişimi ile ilgili teoriler, çocuklardaki öğrenmenin büyük bir kısmının öğrenme maksadı olmaksızın ortaya çıktığı görüşünü kabul ederler.
Bellek, dikkat ve hatırlama ile ilgili bir deneyi değerlendirecek olursak;
Unutkanlıklarımızın önemli bir bölümü, kaydetme ya da bulup getirme sırasında gelen uyarıya pek dikkat etmemiş olmamızdan kaynaklanır. Dalgınlık, günlük yaşamdaki bellek yetersizliklerimizin bir bölümünden sorumludur; örneğin herhangi bir nesneyi nereye koyduğumuzu bulamamak gibi. Araştırmalarda, kodlama sırasında dikkati bölmenin, hedeflenen bilgi için zayıf bir bellek oluşturduğu görülmüştür. Bu konudan söz ederken, literatürde “değişiklik körlüğü” olarak adlandırılan olaydan söz etmeden geçmemek gerekiyor.
Değişiklik körlüğü araştırmalarında, insanlar bir sahneyi ya da bir nesneyi izlerken, buradaki kimi elemanlar birdenbire bir başkasıyla değiştirilir, insanlar bu değişikliği farketmezlerse buna “değişiklik körlüğü” adı verilir. Örneğin, bir araştırmada, basit bir iş yapan bir adamın gösterildiği bir filmde, sahnenin bir yerinde, deneklerin bilgisi dışında, sahnedeki adamın yerini başka bir oyuncu alır.
Deneklerin yalnızca üçte biri bu değişikliği fark eder. Değişiklik körlüğü üzerinde yapılan başka bir araştırmada izlenen yöntemse şöyledir: Araştırmacılardan biri, kampüsteki insanlardan herhangi birine yol sorarken, konuşmanın orta yerinde, iki kişi bir kapı taşıyarak aralarından geçerler. Bu sırada, kapının arkasında kalan araştırmacı, başka bir araştırmacıyla yer değiştirir. Araştırmaya katılan 15 kişiden yalnızca yedisi bu değişikliği fark edebilmiştir. Yol soran kişinin değiştiğini fark etmeyenlerin hepsinin orta yaşlı ya da orta yaşın üzerinde kişiler olduğu dikkati çekmiştir.
Araştırmacılar bu kişilerin, yol soran kişiyi “bir üniversite öğrencisi” olarak genel bir kategoriye sokmuş olabileceğini, bu nedenle de değiştiğini fark etmediklerini düşünmüşlerdir. Ayrıca araştırmacılar üniversite öğrencilerinin, eğer deneyde yol soran kişi, kendileri için genel bir kategoriye (örneğin yapı işçisi) sokulabilecek birisiyse nasıl davranacaklarını merak etmişlerdir. Bunun için, ikinci bir deney hazırlanmıştır. Gerçekten de, yol soran kişi bir yapı işçisi olduğunda, öğrencilerin on ikisinden yalnızca dördü değişikliği fark edebilmişlerdir.
1979 yılında Jacoby, Craig ve Begg’in yaptıkları bir araştırmada deneklere, “at-keçi” gibi, bilinen adlardan oluşan sözcük çiftleri gösterilmiştir. Kimi sözcük çiftlerinde sözcükler arasındaki farklılık az, kimi çiftlerdeyse çoktur. Deneklerden, bu sözcükler arasındaki farklılığı, l’den 10’a kadar derecelendirmeleri istenmiştir. Derecelendirmeleri yaptıktan sonra deneklere sürpriz bir test uygulanmıştır: Deneklerden, gösterilen sözcükleri anımsamaları istenir. Araştırmanın sonunda deneklerin, aralarındaki farklılık daha az olan sözcük çiftlerindeki sözcüklerin çoğunu anımsadıkları ortaya çıkmıştır. Araştırmacılara göre bunun nedeni, birbirine çok benzeyen nesnelerin adlarından oluşan sözcük çiftlerinde deneklerin, farklılığın derecesini belirleyebilmek için, daha “derin” bir kayıt yapmış olması. Yani, “anlamlarına göre” kaydedilen sözcüklerin, daha sonradan anımsanma olasılığı artmıştır.
Bu deneyden de şu sonuca varabiliriz; kayıt, bir uyarının, bilişsel sistemimiz tarafından tutulacak bir biçime getirilmesidir. Bir anıyı daha sonradan bulup getirmek, onu anımsamak için ne kadar çabaladığımıza değil, bilginin nasıl kaydedilmiş olduğuna bağlıdır. Anlamları göz önüne getirilerek kaydedilen bilgiler, daha kalıcı olur.
Diğer bir durumda da insanların yalnızca duydukları cümleleri, aradan zaman geçtikten sonra sözcük sözcük anımsayamadıklarını gözlemişsinizdir. Bu konuyla ilgili de pek çok araştırma bulunuyor. Örneğin, 1977 yılında yapılan bir araştırmada denekler, aşamalı bir biçimde düzenlenmiş bir parça okumuşlardır. Konunun ana hatları ise yazının başlarında belirtilmiştir. Deneklerin bir bölümüne yazıyı okuduktan hemen sonra, bir bölümüne de 25 dakika sonra öyküyle ilgili sorular sorulmuştur. Gecikmeli olarak test edilen deneklerin, duydukları metinde geçen cümlelerin anlamıyla ilgili sorulara daha hızlı yanıt verdikleri gözlenmiştir.
Okulda ise öğrenciler genellikle, herhangi bir konunun ayrıntılarıyla ilgili sorulardan değil de, genel bilgilerden sınava girdikleri için. öğrencilerin performansı, yeni öğrenilen materyalle, kalıcı bellekteki diğer malzemeler arasında ilişki kurarak arttırılabilir. Ayrıca, ayrıntıları aklınızda tutmak için uğraşmıyorsanız, sınavdan önceki son dakikaya kadar kitabınıza bakarak bir şey kazanamayacağınız da anlaşılıyor.
Özetle söylemek gerekirse, insanlar, sözel malzemeleri yalnızca sınırlı bir süre için akıllarında tutabilirler. Bilgiler kalıcı bellekte işlenirken, işittiğimiz şeyler anlamı çıkarılarak depolanır. Bu nedenle duyduklarımızı sözcük sözcük anımsamakta zorlanırız. Ancak, özellikle sözcüklerin kendisi, anlamı açısından önem taşıyorsa, bu bilgiler de depolanır. Genellikle bilgileri kodlayarak geri çağırırken belleğimizi kullandığımızın bilincindeyizdir. Kokteyl partisi fenomeninde, bizim için anlamı olan şeylere o an başka bir şeyle ilgileniyor olsak bile dikkatimizi verebildiğimizi görebiliyoruz. Buna göre insanlar genellikle daha çok ilgilerini çeken şeylere odaklanırlar diyebiliriz. Değişiklik körlüğü olgusunda, dikkatin belleği ne derece etkilediğini, beynimizin genellediği ve kategorilere ayırdığı bilgileri işlerken ayrıntıya girmeden genel özellikleriyle değerlendiğini görüyoruz. Aynı zamanda genel özellikleriyle, dikkat edilmeden alınan verilerin, gölgeleme adı verilen deneysel yöntemle benzerlikleri olduğunu söyleyebiliriz. Sözcük deneylerinde ve cümlelerin anlamlarıyla ilgili yapılan deneylerin hepsinde insanlar dikkat ettikleri, üzerinde düşünüp yorum yaptıkları ve eski bilgileri ile bağlantı kurdukları bilgileri daha kolay hatırlayabiliyor, bunun dışındaki bilgileri ise geri çağırıp hatırlayamıyorlar.
Yapılan bütün deneylerde görüyoruz ki, sadece hafıza, sadece dikkat ya da sadece mantık muhakeme zihnimizin maksimum performans göstermesi için yeterli olmamakta. Hepsi birbiriyle uyumlu çalışan, bir tanesi zayıf olduğunda diğerlerini de negatif yönde etkileyen bir sistemler bütününün parçası olarak işlev görmektedir.
BEYİN GELİŞİMİ, BELLEK GÜÇLENDİRME TEKNİKLERİ VE KOGNİTİF (BİLİŞSEL) REHABİLİTASYON UYGULAMALARI
Yapılan araştırmalar, deneyler ve gözlemler sonucunda insan beyninin gelişimi üzerine her geçen gün artan bir bilgi birikimi olmaktadır. Tüm bu bilgiler ışığında araştırmacılar ortak bir soruya yönelmiş ve cevap aramaya başlamıştır. Bilişsel fonksiyonların gelişimi mümkün müdür? Gelişiyorsa nasıl?
Bilişim dil, düşünme, problem çözme, hatırlama, kavramlaştırma, hayal etme, öğrenme, bilgi işleme ve sembollerin akılda kullanılışı g
